Đề thi đại học môn Văn năm nay có câu này: Ngưỡng mộ thần tượng là một nét đẹp văn hóa, nhưng mê muội thần tượng là một thảm họa. Viết 600 từ mô tả suy nghĩ về câu nói trên. (Nguyên văn: Hãy viết một bài văn ngắn mô tả suy nghĩ của anh chị về suy nghĩ trên).
Đề thi này na ná một đề thi tiếng Anh của TOEIC, kiểu lấy một câu dạng có cánh rồi bắt con nhà giời bình loạn.
Trong đáp án của Bộ có ghi 3 yêu cầu chính: giải thích :ngưỡng mộ thần tượng” và “mê muội thần tượng”, bình luận: ngưỡng một là nét đẹp văn hóa (mặt tích cực của thần tượng) và mê muội thần tượng là thảm họa: mặt tiêu cực và phần 3: bài học nhận thức và hành động
Nếu theo yêu cầu đề thì chỉ cần nêu ý nghĩ của mình, không nhất thiết phải có phần nêu bài học nhận thức và hành động. Nếu muốn thí sinh trả lời vấn đề đó thì đề bài phải rõ hơn. Nếu là đề bình luận thì yêu cầu rõ bình luận. Nếu đề bài mô tả thì là mô tả. Nhưng ở đây là trình bày suy nghĩ, quan điểm thì không thể mô tả được.
Theo như đáp án gợi ý, đề thi có thể chỉnh sửa yêu cầu, ví dụ thế này: Anh chị hãy bình luận nhận định trên và nêu rõ quan điểm của mình về vấn đề này.
Trong một bài kiểu nghị luận xã hội thế này, sẽ phải xác định chủ đề, các thuật ngữ cần giải thích, ý kiến chủ đạo cần bình luận.
Chủ đề: Thần tượng
Thuật ngữ: thần tượng (danh từ): theo nghĩa rộng: một người có thật có môt hay hơn một đức tính nổi trội hơn người được mình rất yêu thích. Khái niệm hiện đại, nghĩa hẹp: thường được giới trẻ dùng để nói tới một ngôi sao giải trí.
Ngưỡng mộ (thần tượng) – động từ: rất thích (cấp độ thứ 2 từ trên xuống sau “tôn thờ” của “yêu thích”)
Mê muội (thần tượng) – động từ: thích quá mức, thích không còn kiểm soát được lí trí, thích một cách mù quáng
Nét đẹp văn hóa: một giá trị được con người nói chung đánh giá tích cực. Nét đẹp này phải có tính truyền thống, tính phổ quát cho một hoặc nhiều tộc người nói chung.
Thảm họa (văn hóa): một hậu/hệ quả lớn do hành động tôn thờ mù quáng mang lại. Thảm họa này phải thể hiện ở diện rộng, không chỉ với cá nhân người có hành động trên mà còn có tác hại tới một cộng đồng, một xã hội (định nghĩa này đưa ra để giới hạn việc thần tượng không chỉ dừng lại ở thần tượng một ngôi sao trong làng giải trí – tác hại của nó không lớn). Thần tượng một chính trị gia mới thực sự gây thảm họa cho một xã hội, một tộc người nhất là khi sự mê muội thần tượng này được nâng lên tầm thần thánh hóa cá nhân, đề cao cái tôi cá nhân, sùng bái cá nhân (cult of personality)- như thời thần tượng hóa Xtalin hay Bregionhep ở Nga.
Luận điểm cần trình bày:
1. Thần tượng – một nét đẹp văn hóa.
Ví dụ chứng minh:
Thần tượng có thể ở diện rộng cho cả một dân tộc
Trong lịch sử dân tộc một quốc gia: người Việt Nam thần tượng Hồ Chí Minh, Người Triều Tiên thần tượng Kim Nhật Thành, người Trung Hoa thần tượng Mao Trạch Đông.
Thần tượng ở diện hẹp hơn trong một lứa tuổi:
Anh hùng dân tộc: thanh thiếu nhi Việt Nam thần tượng anh Kim Đồng, Lê Văn Tám, chị Võ Thị Sáu, anh hùng Nguyễn Văn Trỗi. Lịch sử: Trần Quốc Toản – những biểu tượng sáng ngời về tinh thần quả cảm, lòng yêu nước và là những tấm gương sáng cho nhiều thế hệ noi theo.
hay trong một giới: những tấm gương hiện đại như Ngô Bảo Châu (thần tượng của những bạn trẻ yêu toán học), (Tôn Nữ Thị Ninh – thần tượng của những bạn nữ học ngoại giao)
hay một cộng đồng thu hẹp hơn: một tấm gương nhỏ trong gia đình, dòng họ, nhóm bạn bè, hàng xóm (một bác láng giếng hàng ngày đi làm từ thiện)
Thần tượng trên diện rộng tầm thế giới:
Những người thành đạt trên thế giới: Bill Gates vừa có tài vừa có đức – là tấm gương sáng cho nhiều thế hệ trên thế giới, được ngưỡng mộ, tôn sùng, ngợi ca
Hiểu cái đẹp, cái giỏi, cái tài để mà học hỏi noi gương không chỉ là hành động của một thế hệ, một lớp người, một dân tộc. Nó là hành động đúng đắn phi biên giới, phi sắc tộc, phi màu da, phi ngôn ngữ. Ngưỡng một và làm theo những hình ảnh đẹp – thần tượng – là hành động tự nhiên của con người nói chung do đó, là nét đẹp văn hóa.
2. Mê muội thần tượng là thảm họa (phần này nhấn mạnh phần giải thích thuật ngữ trên để bình luận chi tiết). Nhưng phần nầy ra theo mình là quá khó với tầm học sinh phổ thông trung học bỏi nó đòi hỏi nhận thức xã hội sâu sắc. Nhiều giáo viên cũng chưa đủ tầm để bình luận chuyện này và ta thấy sự ngây ngô khi các cháu nói tới mấy cô ca sĩ Hàn Quốc. Đáp án của Bộ cũng thể hiện mơ hồ và ngay tác giả ra đề cũng chưa thể hình dung hết được cái gốc gác của vấn đề mà yêu cầu học sinh đề này.
Những con người cụ thể, bằng xương bằng thịt nếu tôn thờ quá đáng thì duy ý chí, có hại hơn là có lợi.
Một mặt thần tượng một số nhân vật chính trị để có động lực phấn đấu nhưng nếu tôn thờ họ quá, coi họ là thánh không có lỗi lầm cũng có thể đẩy lùi sự tiến bộ của xã hội.
Ví dụ: Triều Tiên quá thần thánh hóa gia đình ông Kim Jong Ill và đưa ra nhiều thần thoại để mê hoặc dân chúng khiến cho đất nước Triều Tiên bị kìm hãm hơn là phát triển. Nhìn từ góc độ này là thảm họa.
Một số thanh thiếu niên thần tượng một số ngôi sao ca nhạc, sẵn sàng tự tử hoặc bán thân để mua vé xem thần tượng biểu diễn như báo chí đăng tải gần đây hành động điên rồ, là hành động không đúng, mang lại tổn hại cho chính mình và gia đình – là hành động thiếu lí trí, cần lên án. Nhìn từ góc này là tai họa, không phải là thảm họa.
Tóm lại cái gì cũng có hai mặt. Từ ngưỡng mộ tới mê muội chỉ khác nhau một khoảng cách, một điểm dừng. Thái quá thì bất cập. Không có ngưỡng chung cho mọi người và mỗi người cần phải tự xác định cho mình một điểm dừng, để vừa đủ nâng cao một cá nhân nhưng không quá đề cao họ. Ấy là đủ.